Харилцаа

• Харилцааны бүтэц

• • Коммуникатив тал: Харилцан мэдээлэл солилцох
  • Интерактив: Харилцан үйлчлэн нөлөөлөх
  • Перцептив: Харилцан хүртэн хүлээн авах гэсэн харилцан холбоотой 3 талаас нь авч үздэг.
• Коммуникатив тал: Хүмүүс харилцах явцдаа сэтгэл мэдрэмж бодол санаа хэрэгцээ сонирхол зэрэг олон зүйлийг соилцдог. Энэ нь төрөл бүрийн мэдээлэл болж харилцааны мэдээлэл солилцох үйл явцыг үүсгэдэг. Бие хүмүүсийн хоорондох мэдээлэл солилцох харилцаа юуны өмнө эргэх холбоо, харилцахад гарах саад нөлөөлөл ба янз бүрийн төвшинд мэдээлэл дамжуулах явцад харагддаг.
  А. Эргэх холбоо: Коммуникатор, реципиент 2-ыг хэлнэ. Эргэх холбоо гэдэг нь коммуникаторт өөрийн зан үйлд хяналт тавих мэдээллээ хүргэж чадаж байна уу? Гэдгийг ойлгодог. Эргэх холбоо коммуникаторт янз бүрийн байдлаар ирдэг Үүнд:

1. 1. Шууд байдлаар Ө/х чиний ярьж байгаа юм чинь надад ойлгогдохгүй байна гм нээлттэй илэрхийлдэг.
   2. Шууд бус тойруу – мэдээллийг портнёртоо бүрхэг хүргэснээс портнёрийн хувьд ойлгомжгүй зүйл бий болж зарим зүйлийг таах тааварлах байдал өөрийнх нь төрх гадаад зан үйлээс харагддаг. Эргэх холбоо харилцагч 2-ын хооронд гарч буй янз бүрийн барьераас шалтгаалдаг.

• Б. Барьер хэд хэдэн учир шалтгаанаас үүсдэг.

1. Мэдээллийн хэлбэр агуулга коммуникаторын хувийн онцлог реципиентийн талаарх түүний төсөөлөл реципиентэд хандах хандлага болон харьцааны явцад бий болсон бүх нахцөлөөс шалтгаалдаг.
2. Реципиентийн мэдээллийг хүлээн авах гэсэн хувийн бэлтгэл,сэтгэл санааны хувийн бэлтгэл,реципиентийн мэдлэгийн төвшин зэрэг их нөлөөтэй байдаг.

• Коммуникаторыннэр хүнд их үүрэгтэй.Жнь: Даргын хэлсэн үг, өөр хүний хэлсэн үг хоёрыг ялгаатай хүлээн авна.
  Сэтгэл зүй барьер хэд хэдэн шалтгаанаас болж үүсдэг.

1. Коммуникатив барьер:Харьцааны явцад партнёруудын хооронд мэдээллээ солилцохзамд тодорхой саад тотгор болдог.Ингэснээр мэдээллийн анхны утга санаа алдагдаж реципиентэд бүрэн дүүрэн хүрдэггүй.
2. Ойлголцохуйн барьер:НГМ соёлын тогтсон ялгаанаас болдог.Соёлын өөр өөр уламжлал,тогтсон ханлага гэх мэтээс.Ойлголцохгүйн барьер сэтгэл зүй болон бусад янз бүрийн шалтгаанаас үүдэлтэй.
3. Авиа зүйн барьер:Мэдээлэл дамжуулах сувгийн буруугаас үүсдэг барьер.Янз бүрийн хэл дээр аялгуутай ярих,хэл ярианы согогоос үүсэх,хэлзүйн бүтэц зэргээс гол төлөв үүсдэг.Авиа зүйн барьерт сэтгэлийн хөдөлгөөний өнгө аясгүй яриа,элдэв сул үгс,дууны дайвар үгс,түргэн хэллэг зэрэг орно.Зарим тохиолдолд зохиомлоор ийм барьерийг үүсгэдэг.Өөр янз бүрийн өвөрмөц хэллэг зохиож ярилдаг харилцаанд оролцогчдоос хэл ярианы чадварыг сайжруулах,ярих урлагыг эзэмшүүлэх замаар авиа зүйн барьерийг арилгах боломжтой.
4. Утга зүйн барьер:(симантик)Харилцаанд оролцогчдын хоорондын тогтолцоонд тезарус (учир холбогдол)ялгаатай үг хэллэгийг хэрэглэснээр энэ барьер үүсдэг.Үүнд:Янз бүрийн этгээд үг хэллэг,зохиомол хэллэг орно.Нэгэн соёлын хүрээнд олон жижиг соёл байдаг.Тийм учраас байгаль нийгмийн үзэгдлийг ойлгож мэдрэх утга учиртай байдаг.Микро соёлд гоо сайхны үүрэг хариуцлагын талаарх мэдлэг харилцан адилгүй байдаг.Түүнээс гадна жижиг орчин болгон харилцааны мини хэлтэй байдаг.

• В. Харилцааны мэдээлэл солилцох явцын харилцан нөлөөлөл
  Харилцааны явцад хүмүүс хоорондоо байнгад янз бүрийн хэлбэрээр нөлөөлдөг. Харилцааны үйлчлэлийн нөхцөл хэлбэрүүд янз бүр байдаг.Коммуникатороос реципиентэд нөлөөлөх хэрэгсэл зорилгоор нь авторитари, диалог гэсэн хэв шинжид хуваадаг.

¹	Харилцааны процесст анализ хийх параметр	Захиран тушаах хэв шинж	Тэгш эрхтэй хэв шинж
1	Коммуникаторын с/з тогтсон хандлага	Дээрээс доош хандсан х/ш дээрэнгүй байдалтай	Тэнцүү тэгш эрхтэй х/ш
2	Үг текстийн шинж байдал	А. Ямар нэгэн хүнд чиглэсэн биш эзэнгүй ш/байдал Б. Сонсогчдын онцлогыг харгалзаагүй В. Сэтгэл мэдрэмжээ нууж хаалттай Г. Аксиоматическый/батлах шаардлагагүй агуулга хаалттай зүйл ярина./	А. Эзэнтэй өгүүлэл текст /Туяа чи/ Б. Хувийн онцлогийг нь харгалзана В. Сэтгэл мэдрэмжээ хуваалцаж нээлттэй илэрхийлнэ. Г. Агуулгын шинж байдал маргаантай байна
3	Коммуникацийн орон зай	Монофонтой ганц орчинтой	Полифонтой олон орчинтой
4	Коммуникацийн орчинг з/б арга	S – коммуникатор - - - - - - - - -	S
5	Хэл ярианы бус зан үйл	Коммуникатор хаалттай дээрээс доош харсан гараа элгэндээ эвхсэн ихэмсэг байдалтай.	Хүмүүс нэг төвшинд хөдөлгөөн нээлттэй

• Харилцааны бүтцийн харилцан үйлчлэлийн /интерактив/ тал
• Хамтын үйл ажиллагааны явцад харилцан бие биесийг ойлголцох бөгөөд сэтгэл санаа мэдлэгээ солилцоно.Ямар нэг үйлl ажиллагаагаараа холбоотой бие хүмүүсийн хоорондын харилцааны шинж байдаг. Харилцааны явцадбие биенээ танин мэдэж бие биендээ нөлөөлж үйлдэл үйл ажиллагаагаараа зохицож хамтын зан үйлийн хх-г боловсруулдаг.
• Бие хүмүүсийн харилцан үйлчлэлийн стратеги
• Хүмүүс бусад хүмүүстэй харилцан үйлчлэлд ордог нийгмийн хэд хэдэн сэдэл байна. Үүнд:

1. Хамтын ашиг хонжоог туйлын их болгох хорших сэдэл, гэхдээ хувийн эрх ашгийг чухалд үзэх
2. Хувийн ашиг хонжоог туйлын их болгох сэдэл. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн хувийн эрх ашгийг чухалд үзэх
3. Харилцагч талууд ашиг хонжоогоо аль аль нь туйлын их болгох сэдэл, Ө/х өрсөлдөх /уралдах/
4. Бусдын ашиг хонжоог туйлын их болгох сэдэл,Ө/х бусдын төлөө өөрийгөө золиослох /альтруйзм/
5. Бусдын ашиг хонжоог туйлын багасгах сэдэл, Ө/х түрэмгийлэх, хорлон сүйтгэх /агресси/
6. Ашиг хонжооны ялгааг туйлын багасгах эрх тэгш байх сэдэл, Ө/х адилхан муу болгох

• Харилцааны трансакт анализ
• Харилцах явцдаа хүмүүс дүр үүргийн янз бүрийн байр сууринаас бие биедээ ханддаг ба үүний улмаас харилцан үйлчлэл ч янз бүр байдаг. Мөн харилцаанд өөрийгөө илэрхийлэх онцлог арга дагалдаж байдаг. Энэ бүгдийг харилцааны трансакт анализ гэдэг. Үүнийг Э. Берн болон бусад судлаачид авч үзсэн.
  Харилцааны трансакт анализыг хүүхэд, эцэг эх, насанд хүрэгч гэсэн 3 байрнаас авч үздэг. Эдгээр нь өдөр тутам харилцаанд байнга өөрчлөгдөж байдаг. Ө/х аль нэг хүний зан үйл давамгайлж байдаг.
  Хүүхдийн байр сууринаас харилцах үед партнёртоо хамгаалуулах асрамжлуулах хандлагатай байна.
  Насанд хүрэгчийн байр сууринаас хандахдаа эн тэнцүү бие биенээ хүлээн зөвшөөрсөн эрх тэгш байдлаар ханддаг.
  Эцэг эхийн байр сууринаас хандах нь эрхшээлдээ авах гэсэн захиран тушаах залж жолоодох , зөвлөх байр сууринаас ханддаг.
  Харилцааны үед хүмүүсийн хандлага харилцан үйлчлэл янз бүр байдаг.
• Би ба бусад энэ хандлагын үед хэрэв тэр хүмүүс эерэг хандлагатай нөлөөлж байвал та гэсэн байдлаар ханддаг. Хэрвээ түүний нөлөөллөөс илүү өөрөө түүнд нөлөөлж байвал чи гэсэн хандлагаар ханддаг.

Ажлын харилцааны сэтгэл судлал

Ажлын харилцааны сэтгэл судлал

Та ажилдаа дуртай юу? Хангалттай мөнгөтэй бол ажил хийх үү? Та энэ хоёр асуултанд шударгаар хариулахыг хичээгээрэй.

Ажил гэдэг ихэнх хүмүүст цалин мөнгөнөөс гадна, бүр содон онцгой таашаалыг өгч байдаг. Өөрийн сонирхол, чадварт тохиросон ажилтай болсон хүмүүс ажил, хөдөлмөр гэдэг ямар их таашаал өгч чаддаггийг сайн мэднэ. Өөрийн авьяас сонирхлын дагуу ажилласнаар хүн боломж, бололцоогоо мэдэж, хэрэглэхийн сацуу нийгэмд тодорхой байр суурь эзлэн өөрийгөө хэн болох, юу чаддагийг бусдад харуулах боломжтой болдог. Ингээд ч зогсохгүй шинэ мэргэжил дадалтай болж, амьдралын өөр баялаг туршалагатай хүмүүстэй танилцан үзэл бодлоо танилцах боломж гардаг.

Гэвч нөгөө талаас ажил нь хэвэнд цутгачихсан мэт нэг хэвийн, уйтгартай байж бас болдог. Ийм ажилтай хүн хийх ёстой зүйлээ хийнэ гэхээс залхуу нь хүрч, улмаар мэргэжил болон албан тушаалын хувьд өсөх боломжгүй гэдгээ мэдэрч, боссдоо уурлаж суудаг. Магадгүй үүнээсээ болоод орой гэртээ уур, уцаартай хүн ирж гэрийнхээ ураа гаргадаг болж ч болох юм.

Иймд өөрийн сонирхол, зан төрх, авьяас, боломжинд тохирсон ажил олох нь их амьдралд хөл тавьж байгаа хүн болгоны хийх шаардлагатай болдог хамгийн хариуцлагатай шийдвэр байдаг.

Гэхдээ сэтгэлдээ таарсан, өсөх боломжтой ажилд орсноор бүх зүйл шийдэгдчихгүй. Үр өгөөжтэй, харилцан ойлголцсон ажлын харьцаа тогтоож, түүнээ алдалгүй явах нь дараагийн зорилт юм.

Ажлаас авах таашаал нь боссын удирдах стилээс гол төлөв шалтгаалдаг. Иймд тухайн хүний удирдлаган дор ямаршуу үр бүтээлтэй ажиллах боломжтой вэ? гэдэг чухал асуудал. Эсвэл бүр хүн өөрөө ямаршуу удирдагч болж чадах вэ? гэж болно. Ажлын харилцааны сэтгэл зүйн нь тухайн хүний удирдах чадвар нь янз бүрийн нөхцөл байдалд хэрхэн илэрч, удирдлагын янз бүрийн стилүүд нь байгууллагын амжилт, удирдагдаж байгаа хүмүүст хэрхэн нөлөөлдгийг судалдаг.

Үүнээс гадна хувийн зан чанар, боломж нь ажлаас тавигдаж байгаа шаардлагад хэрхэн нийцэж байгаа нь хүмүүсийн санааг зовоодог асуудал. Боломж нь огт өөр салбарт тохирохоор байж болох талтай.

Энэ асуудал буюу хүн томилогдсон албан тушаалдаа тохирохгүй байх нь хөдөлмөрийн үр бүтээмж муудах, хүний өөрийн ч тэр, ажил олгогчийн ч тэр сэтгэл бухимдахад хүргэдэг хамгийн түгээмэл шалтгаан байдаг.

Ажил дээр өдөр тутам тулгардаг өөр нэг чухал асуудал нь сэтгэл зүйн стресс юм. Цөөн мэргэжлийн ажил л онцлогоосоо шалтгаалаад амь насанд аюултай онцгой нөхцөлд байдалтай өдөр болгон шахуу тулгардаг. Харин дийлэнх нь мэргэжил нь сэтгэл зүйн, сэтгэл хөдлөлийн гаралтай стресст оруулдаг.

Ажил ба ар гэрийн үүрэг хариуцлага хоорондын зөрчил, албан газар дээрх ажил хэт ачаалал, эсвэл сул зогсолт, үүрэг албан тушаал хоорондын зөрчилдөөн, үүрэг албан тушаалын тодорхойгүй байдал зэрэг нь стресст оруулдаг бусад шалтгаан болдог. Өөрөөр хэлбэл өдөр тутмын жижиг сажиг асуудлууд.Эдгээр нь тус тусдаа давж гарч болох стресс байж болох юм. Гэвч стресс нь хуримтлагддаг болохоор ар араасаа дараалсан олон жижиг асуудлууд нь сэтгэл зүйд маш хүнд дарамт болдог.

Ажил дээр стресс оруулдаг олон шалтгаан байдаг бол бие махбодь нь удаан хугацааны туршид биеийн болон сэтгэл санаа нь байнга дээд цэгтээ хүртэл ачаалладаг гэсэн үг. Ийм нөхцөлд ялихгүй зүйлээс гэнэт тэсэрч уурлах, бие махбодийн хямрал, сэтгэл зүйн хямралаас үүдэлтэй эмгэг нэг их удалгүй гарч ирэх гарцаагүй.

Гэхдээ ажил хийдэг хүн болгон байнгын стресст байдаг гэвэл ташаарал болно. Зарим нь бухимдаад, дэлбэрчихгээд байхад, зарим нь хийх ёстой зүйлээ тайван хийгээд явж байдаг. Энд хэргийн гол нь хүн бүр өөртөө, удирдлагадаа, нэг зиндаатай хүмүүстээн,доод албан тушаалтнууддаа, хийх ёстой ажилдаа янз бүрээр ханддагт байгаа юм. Өөдрөг үзэлтэй хүмүүс нь стресс, түүний үр дагаварыг хавьгүй хялбар давж гардаг. Үүнээс гадна өөрийн хүч боломжийг бодитойгоор тодорхойлж, хүндрэл бэрхшээлд ухаалаг байрнаас хандаж сурснаар ажилтай холбоотой хамгийн хүнд асуудал хүртэл хүнд өөрийгөө үнэлэх, өөрөөр бахархах боломж болж өгдөг.

Мөн хэзээ юу хийхээ өөрөө шийдэх боломж, өндөр мэргэшил, хараат бус байдал, өөртөө итгэх итгэл, өөрийн хүч боломжийн мэдрэмж, дотны хүмүүсийн дэмжлэг зэрэг нь стрессийн үр нөлөөг буруулдаг хүчин зүйлс юм.

Иймд ажлын харилцааны сэтгэл зүй нь хүмүүст хувийн онцлог, чадвар болон дадлыг зөв тогтоох, эдгээрийг хэрэглэх хамгийн зохистой салбарыг хайхад туслахаас гадна үр дүн багатай ажил гүйцэтгэх хэв маягийг өөрчлөхөд ихээхэн нэмэр болдог.

Өөрийн боломж, хязгаарыг бодитоор үнэлснээр ажил үүргээ амжилттай биелүүлж албан тушаал өсөх боломжтой болно. Удирдлага болон хамт олонтойгоо зөв харьцаа тогтоон шаардлагатай үед "зай авч" сурснаар бусдын тоглоомны золиос болох, мэдлэг, цаг хугацаагаа бусдад ашиглуулах боломжгүй болгоно. Бухимдлыг арилглах сэтгэл зүйн аргуудад суралцаснаар сэтгэл санаа өөдрөг болж, сэтгэл зүйн болон биеийн ядаргаанд орох эрсдлийг багасган ажлын стрессийн эсрэг дархлаатай болгодог.